In maart mocht ik op pad met een kleine groep tweedejaarsstudenten van de opleiding Nederlands aan de Rijksuniversiteit Groningen. Samen met hun prof. volgden zij een onderzoeksatelier over de literaire en culturele verbeelding van het Waddengebied. Voor dit college was het belangrijk dat studenten het waddengebied ook echt zouden ervaren, dus kozen zij voor een dag op Schiermonnikoog met gids.
Het weer was erg wisselvallig op die dag in maart, het was koud en er viel sneeuw. Het landschap kwam pas moeizaam uit haar winterslaap. Dit was een heel andere ervaring van het waddengebied dan een zomerse vakantie op het eiland, maar wel een die inherent verbonden is met het leven op de wadden.
In het kader van dit onderzoeksatelier schreven de studenten teksten en een blog die zij graag met de wereld willen delen. Zij hebben ons gevraagd om deze teksten ook op onze website te delen. Dat doen wij graag verder op deze pagina. De auteursrechten blijven bij de vermelde auteurs.
Waddenrondeau - Susanne Veenstra
Waddenrondeau
Een zacht lentesneeuwdeken legt zich neer op het strand. Korstmos en buntgras nestelt zich nog eens in voor de schemerende ochtendzon. Een drietal hondsviooltjes steekt met hun kopjes naar boven om een grijze drieteenstrandloper te begroeten. Hij wroet het slik om, op zoek naar vers aangespoeld voedsel. Terugtrekkende vloed maakt plaats voor een rustiger eb, de bodem bedekt met aangespoelde schelpen en zeewier.
Toeristen wriemelen als mieren door de dorpsstraten en over de duinen, om van de warme zonnestralen en zilte zeelucht te genieten. Een enkele wadloper alias waddenavonturier dompelt zijn zanderige zweetvoeten in het zwin dat is achtergebleven. Hij komt hier ieder jaar om te wadlopen, zie je? Is goed voor zijn astma. Druppende chocolade-ijsjes in kinderhandjes en mensen met schreeuwende zonnehoeden bedekt met een opdruk ‘TEXEL’ vullen het strand.
Tussen de vallende herfstbladeren staan uitwaaiers die gedurende één week fazanten fotograferen. Er zijn kokkelverzamelaars, strandjuttermuseumbezoekers, culinair genieters, voor-de-eerste-keer-met-bange-gezichten-ruiters, zeehondspotters… In één week stromen de Waddeneilanden vol en ook meteen weer leeg. De werkenden en scholieren blijven achter met de zeeduizendpoten, wadpieren, kanoetstrandlopers, breedpootkrabben en Sayaguesa-runderen.
Een windvlaag vermengd met natte sneeuw raast over de eilanden. Een bibberend gezin in een huifkar hobbelt over het strand; pas op dat oma niet kou vat. Gewone en zwarte rotganzen verblijven in het Waddengebied, smachtend naar het arctische broedseizoen. Een enkele toerist bevindt zich tussen de bewoners in het pannenkoekenrestaurant. Het is nu goedkoper dan in het hoogseizoen, zie je? Het is alleen wel erg koud…
Susanne Veenstra
Stemmen voor de stilte - Loïs de Groot
Stemmen voor de Stilte
de zee, zij zingt haar wiegenlied
ze ruist en suist en fluistert
wanneer ze mij te ruste legt
en ik lig daar, en ik luister
de wind, zij zingt haar jammerklacht
ze snikt en huilt en weeklaagt
wanneer haar kou mijn haren aait
en ik lig, en ik verdraag
de meeuw, hij zingt zijn lofgezang
hij kraait en krijst en snatert
wanneer hij gulzig van mij neemt
en ik lig, stil aan het water
de dood, hij zingt zijn welkomstlied
hij troost en sust en ademt
wanneer hij mij van ‘t strand afneemt
en ik één word met hem samen
de stilte zingt haar eerbetoon
ze zwijgt en zucht en deint
haar lied is zacht maar toch verdooft
het oren en mijn pijn
Loïs de Groot
Inconnu - Szófi Bosma
Inconnu
Niks is eeuwig
ook niet het leven
soms wil je even
alleen zijn
eenzaam kan fijn zijn
alleen daar zijn
waar je de zee hoort golven
de golven hoort bruisen
en blaadjes hoort ruisen
Alleen
in de zachte zilte stilte
aangespoeld
overspoeld door emotie
ik spreek vol devotie
over mijn vaderland
mort pour la France
Szófi Bosma
Huh, maar jij studeert toch Nederlands?
Uit het blog van Susanne Veenstra
17 mei 2023
Wanneer ik vertel dat ik voor onderzoek naar Schiermonnikoog en naar het Zeehondencentrum Pieterburen ga, zijn mensen verbaasd. ‘Huh, maar jij studeert toch Nederlands?’ Inderdaad, ik studeer Nederlands. Wat heb ik dan in hemelsnaam te zoeken tussen de zeehonden en het helmgras?
Naast vakken als syntaxis, methodologie, creatief schrijven en academisch presenteren volg je als student Nederlands ook onderzoeksateliers. In het tweede studiejaar volg je twee ateliers van een half jaar, waarbij je met een aantal studenten en een professor onderzoek doet. Deze onderzoeksateliers kan je in verschillende disciplines volgen. Ik heb voor mijn eerste onderzoeksatelier een onderzoek in de discipline oudere Nederlandse letterkunde uitgevoerd bij prof. dr. Bart Ramakers. Over dit onderzoek schreef Hilde Bos eerder een blog.
Is de zee de mens de baas?
Nu heb ik nog niks verteld over wat ik nou bij zeehonden te zoeken heb als studente Nederlands… Mijn tweede onderzoeksatelier volg ik met een aantal medestudenten bij prof. dr. Mathijs Sanders. Hij neemt ons een half jaar mee in de discipline moderne Nederlandse letterkunde. In dit onderzoeksatelier nemen we klimaatliteratuur onder de loep. Ecologie en klimaatverandering zijn op dit moment een hot item en iets wat me nauw aan mijn hart gaat, dus ik was erg enthousiast toen bleek dat dit het onderwerp was van het onderzoeksatelier. Ik ben veganist en zet me in voor het klimaat waar ik kan, dus dit onderzoek is een mooie kans om mijn kennis en zorgen over het klimaat te kunnen delen met iedereen die meewerkt aan dit onderzoek.
Op het moment van schrijven analyseer ik hoe de zee en het wad worden weergegeven in Schaduwkust van Ineke Noordhoff, een boek over vier generaties Groningse boeren die het kustlandschap naar hun eigen hand proberen zetten. Hierin focus ik ook op het historische aspect van het boek: hoe is (de visie op) de zee veranderd door de jaren heen? Verder bekeken we romans zoals Zee Nu van Eva Meijer en De Wadden van Mathijs Deen, maar ook het politiek georiënteerde boek Waar zullen we landen? van Bruno Latour. Ik heb deze teksten kritisch gelezen, met de focus op hoe het klimaat en de zee literair worden geportretteerd. Heeft de zee een eigen wil, of bestaat het gewoon? Is de zee de mens de baas, of is het tegenovergestelde het geval?
Avontuurlijke excursies voor een literair onderzoek
Dit onderzoek is voornamelijk literair, maar we zitten niet de hele dag aan onze bureaus. Daarom hebben we ook twee excursies georganiseerd, waaronder één naar onze opdrachtgever. In opdracht van het Zeehondencentrum Pieterburen, vanaf 2024 het Werelderfgoedcentrum Waddenzee in Lauwersoog, analyseren wij de verhaal- en verteltechnieken van de tentoonstelling die in het voorjaar van 2023 wordt voorbereid in het bezoekerscentrum. De tentoonstelling wil bezoekers uitnodigen zich in te leven in de belevingswereld van niet-menselijke wezens die in de Waddenzee leven. Mijn medestudenten en ik fungeren hierbij als een expert-team met onze professor: de vertaalslag van wetenschap naar bezoeker. Om een goed beeld te krijgen van hoe de Waddenzee geportretteerd wordt in de literatuur, analyseren wij diverse literaire werken. In het wetenschappelijk onderzoek is er steeds meer aandacht voor de functie van literatuur voor de verbeelding van natuur en klimaat. Hartstikke goed dat de wetenschap en literatuur steeds meer aandacht hebben voor het klimaat! We moeten zuinig zijn op wat we hebben, en literatuur is een toegankelijk middel om mensen erover na te laten denken.
Naast ons bezoek aan het Zeehondencentrum Pieterburen, gingen we ook een dag naar Schiermonnikoog. Door weer en wind nam onze geweldige gids Folkert ons mee over het hele eiland. We hebben de flora en fauna van het eiland bekeken en veel geleerd over de geschiedenis en toekomst van Schiermonnikoog en de Waddenzee. Bonuspuntje dat we ook de locatie van de omslag van het boek De Wadden tegenkwamen. Professor Sanders zei toen heel casual: ‘Ik maak even een fotootje hoor, dan app ik die naar Mathijs Deen! Zal hij vast leuk vinden.’
Wil je meer lezen van Susanne? Eerder schreef zij dit blog.
Dankwoord
De Wadden zijn prachtig en de beleving die je er hebt is moeilijk te vergelijken met wat dan ook. Het is daarom een boeiende uitdaging om die ongrijpbare schoonheid op papier te zetten en de boodschap over te brengen op de lezer.
Omdat ik zelf graag lees heb ik ervan genoten om met deze gedreven mensen op pad te zijn en te lezen hoe zij hun ervaringen hebben omschreven. Ik ben hen dankbaar voor hun open blik en wens hen veel succes en inspiratie voor de toekomst.
Pingback: Werkcollege Onderzoeksatelier 'De verbeelding van de Wadden' - Louis StillerLouis Stiller